साइबर अपराध र कानुनी उपचार
🔹 परिचय
सूचना प्रविधिको तीव्र विकाससँगै मानिसहरूको दैनिक जीवन इन्टरनेटसँग गहिरो रूपमा जोडिएको छ। यसले जहाँ एकातिर जीवन सजिलो बनाएको छ, अर्कातिर नयाँ प्रकारका अपराधहरूलाई पनि जन्म दिएको छ—जसलाई साइबर अपराध भनिन्छ।
🔹 साइबर अपराध भन्नाले के बुझिन्छ?
साइबर अपराध भनेको कम्प्युटर, इन्टरनेट, मोबाइल वा डिजिटल प्रविधिको माध्यमबाट गरिने गैरकानुनी कार्यहरू हुन्। यसमा व्यक्तिगत सूचना चोर्नु, सामाजिक सञ्जालमा गलत सूचना फैलाउनु, अनधिकृत पहुँच (ह्याकिङ), डिजिटल ठगी आदि पर्छन्।
🔹 नेपालमा पाइने मुख्य साइबर अपराधहरू
-
ह्याकिङ – अरूको इमेल, वेबसाइट वा सामाजिक सञ्जाल अकाउन्ट अनधिकृत रूपमा चलाउने।
-
साइबर ठगी – झूटा अफर, स्क्याम लिंक वा अनलाइन ठगी।
-
साइबर बुलिङ र ट्रोलिङ – सामाजिक सञ्जालमा व्यक्ति वा समुदायमाथि गालीगलौज, धम्की।
-
अश्लील सामग्रीको प्रचारप्रसार – अनैतिक फोटो/भिडियोको प्रयोग र वितरण।
-
फेक अकाउन्ट र पहिचान चोरी – अरूको नाममा नक्कली प्रोफाइल बनाएर बदनाम गर्नु।
🔹 कानुनी व्यवस्था
नेपालमा साइबर अपराधसम्बन्धी मुद्दा हेर्नका लागि सूचना प्रविधि ऐन २०६३ लागू गरिएको छ।
सूचना प्रविधि ऐनको केही महत्त्वपूर्ण दफा:
-
दफा ४ – अनधिकृत पहुँच (Unauthorized Access)
-
दफा ५ – ह्याकिङ तथा डेटा नष्ट गर्ने कार्य
-
दफा ८ – अश्लील सामग्रीको प्रकाशन
-
दफा ९ – झूटा सूचना प्रवाह
-
दफा ११ – कम्प्युटर स्रोतको दुरुपयोग
🔸 दण्ड: अपराधको प्रकृतिअनुसार रु. ५० हजार देखि रु. ३ लाखसम्म जरिवाना वा ५ वर्षसम्म कैद, वा दुवै सजाय हुन सक्छ।
🔹 कसरी उजुरी गर्ने?
यदि तपाईं साइबर अपराधको सिकार हुनुभयो भने, तपाईंले यी निकायमा उजुरी दिन सक्नुहुन्छ:
-
साइबर ब्युरो नेपाल प्रहरी (बौद्ध, काठमाडौं)
-
नजिकको प्रहरी कार्यालय
-
अनलाइन उजुरी फाराम (www.cyberbureau.gov.np)
🔹 निष्कर्ष
साइबर अपराधका शिकार हुनबाट बच्न सचेत रहनु, पासवर्ड सुरक्षा राख्नु, संदिग्ध लिंक नखोल्नु र सामाजिक सञ्जालको सुरक्षित प्रयोग गर्नु जरुरी छ। साथै, कसैको अधिकार उल्लंघन भएमा कानुनी उपचार खोज्न नहिच्किचाउनुहोस्।
