प्रहरी, वकिल र न्यायाधीशको भूमिका: न्याय प्रणालीका मुख्य खम्बा
🔹 परिचय
न्याय प्राप्तिको प्रक्रिया केवल अदालतको काम मात्र होइन। यस प्रणालीमा प्रहरी, वकिल, र न्यायाधीश जस्ता विविध पक्षहरू मिलेर काम गर्छन्। यी सबैको आपसी सहयोग र भूमिकामार्फत मात्र न्याय उपलब्ध हुन्छ। यस लेखमा, हामी यी तीनवटै पक्षहरूको भूमिका बुझ्ने प्रयास गर्छौं।
🔸 १. प्रहरीको भूमिका (Law Enforcement – कानून कार्यान्वयन)
प्रहरी कानुन कार्यान्वयन गर्ने मुख्य निकाय हो। यसको प्रमुख कार्यहरू:
-
अपराध नियन्त्रण – अपराध हुन नदिन सुरक्षाका उपायहरू अपनाउने।
-
जाँच र अनुसन्धान – कसैले अपराध गरेमा अनुसन्धान गरि प्रमाण संकलन गर्ने।
-
उजुरी दर्ता – पीडितले दिएको जाहेरी/उजुरी संकलन गर्ने।
-
अभियोग लगाउने प्रक्रिया सुरु गर्ने – अपराध प्रमाणित भएपछि अभियुक्तलाई अदालतमा पठाउने।
-
शान्ति सुरक्षा कायम राख्ने – सार्वजनिक स्थलमा सुरक्षाको निगरानी गर्ने।
➡ सम्बन्धित कानुन: नेपाल प्रहरी ऐन, मुलुकी फौजदारी कार्यविधि संहिता
🔸 २. वकिलको भूमिका (Legal Advocacy – कानुनी प्रतिनिधित्व)
वकिल (अधिवक्ता) नागरिकको तर्फबाट अदालतमा कानुनी बहस गर्ने व्यक्ति हुन्।
वकिलका मुख्य कार्य:
-
मुद्दा दर्ता र तयारी – आफ्नो पक्षको तर्फबाट मुद्दा तयार पार्ने।
-
अदालतमा बहस गर्ने – कानुन अनुसार मुद्दा जित्ने प्रयास गर्ने।
-
कानुनी सल्लाह दिने – व्यक्तिलाई कानुनी अधिकार र प्रक्रिया बुझाउने।
-
संविधान र नागरिक हकको रक्षा गर्ने – संविधानमा दिइएका हकको संरक्षणका लागि कानुनी लडाइँ लड्ने।
➡ सम्बन्धित निकाय: नेपाल बार एशोसिएसन, वकिल रजिष्ट्रार कार्यालय
🔸 ३. न्यायाधीशको भूमिका (Judicial Authority – न्याय निर्णय गर्ने)
न्यायाधीश अदालतको अध्यक्षता गर्ने, प्रमाण सुन्ने र अन्तिम निर्णय गर्ने कानुनी अधिकारी हुन्।
उनको प्रमुख कार्य:
-
न्यायिक प्रक्रिया संचालन – मुद्दा निष्पक्षरूपमा सुनुवाइ गर्ने।
-
प्रमाणको मूल्यांकन गर्ने – दुबै पक्षका तर्क र प्रमाणको आधारमा निष्कर्ष निकाल्ने।
-
निर्णय र फैसला दिने – कानुनी आधारमा सजाय वा क्षतिपूर्ति निर्धारण गर्ने।
-
संविधान र कानुनको व्याख्या गर्ने – अस्पष्ट वा विवादास्पद कानुनको व्याख्या गर्ने।
➡ सम्बन्धित निकाय: सर्वोच्च अदालत, उच्च अदालत, जिल्ला अदालत
🔹 निष्कर्ष
प्रहरी, वकिल र न्यायाधीश न्याय प्रणालीका तीन पाटाहरू हुन् जसको समन्वयबिना निष्पक्ष न्याय सम्भव हुँदैन। यी सबैले आ–आफ्नो जिम्मेवारी ईमान्दारीपूर्वक पूरा गर्दा मात्र एक सभ्य, सुरक्षित र न्यायसंगत समाजको निर्माण सम्भव हुन्छ।
